ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ:
‣ Η βιταμίνη Β3 (Νιασίνη ή Νικοτινικό οξύ) συμβάλλει σε πολλές ενεργειακές διαδικασίες και συμμετέχει στη σύνθεση των ανδρογόνων
‣ Η τοπική χρήση βιταμίνης B3 έχει ευεργετικές ιδιότητες, ειδικότερα στο γηρασμένο δέρμα και χρησιμοποιείται σε πλήθος καλλυντικών. Είναι από τις ελάχιστες ουσίες με σημαντική διαδερμική απορρόφηση από το δέρμα
‣ Η τοπική χρήση βιταμίνης B3 στο τριχωτό προκαλεί την έκκριση προσταγλανδίνης PGD2 από τα μακροφάγα κύτταρα του δέρματος και πιθανόν η δράση της στα τριχοθυλάκια ατόμων με ανδρογενετική αλωπεκία να είναι αρνητική
‣ Ακόμα και η ήπια ένδεια βιταμίνης B3 είναι πολύ σπάνια ενώ πολύ πιο συχνή και επικίνδυνη είναι η υπερβιταμίνωση βιταμίνης Β3 και σχετίζεται με σοβαρά περιστατικά ηπατίτιδας.
Η βιταμίνη Β3 (Νικοτινικό οξύ, Niacin), είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη του συμπλέγματος βιταμινών Β με κυρίαρχη δράση στον ενεργειακό μεταβολισμό του κυττάρου. Στο ανθρώπινο σώμα, η Τρυπτοφάνη της διατροφής μεταβολίζεται σε βιταμίνη Β3 υπό την καταλυτική παρουσία των Vit B6 και Thiamin και απαιτούνται 60 μόρια Τρυπτοφάνης για την παραγωγή ενός μόλις μορίου Vit B3.1 Παράγωγο της βιταμίνης B3 είναι και η ουσία Niacinamide.
Βιταμίνη Β3 & Δράσεις της
Η Βιταμίνη B3 αποτελεί το συνένζυμο NAD+, που είναι ενεργειακό «νόμισμα» για πλήθος κυτταρικών αντιδράσεων και ο βιοχημικός ρόλος της έγινε γνωστός πριν ακόμα αναγνωριστεί η διατροφική της αξία. Η Βιταμίνη B3 συμβάλλει στην οξείδωση ενεργειακών μορίων για την παραγωγή ενέργειας, στην αντιγραφή και μετάφραση του DNA3, στην πρόσληψη ασβεστίου από τα κύτταρα, στη σύνθεση των λιπαρών οξέων και στη σύνθεση των ανδρογόνων. Επίσης, σε δημοσίευση του 2010 από τους Toutouzas et al. έχει επιβεβαιωθεί ότι σε μεγάλες δόσεις μειώνει την ολική χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια στον ορό.
Πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει τις ευεργετικές ιδιότητες του Νiacinamide, ειδικότερα στο γηρασμένο δέρμα, καθότι έχει βρεθεί ότι βελτιώνει τις ιδιότητες φραγμού της επιδερμίδας, μειώνει τα σημεία φωτογήρανσης, αυξάνει την ενυδάτωση και μειώνει την παραγωγή σμήγματος. Πλήθος καλλυντικών προϊόντων περιέχουν Niacin ή Niacinamide. Η Niacinamide χρησιμοποιείται σε >30 τύπους προϊόντων περιποίησης δέρματος και μαλλιών, όπως σαμπουάν, «τονωτικές» λοσιόν για τα μαλλιά, ενυδατικά, καθαριστικά επιδερμίδας κ.α. Η συγκέντρωση της Niacinamide στα προϊόντα αυτά κυμαίνεται από 0,0001% σε προϊόντα βραδινής περιποίησης μέχρι και 3% σε κρέμες προσώπου και χεριών, πούδρες και sprays, ενώ η συγκέντρωση της Niacin κυμαίνεται από 0,01% έως και 0,1% σε μάσκες προσώπου. Και τα δύο αυτά συστατικά απορροφώνται ενεργά από την επιδερμίδα και εισέρχονται στην κυκλοφορία όπου και κατανέμονται εκτενώς και είναι από τις ελάχιστες ουσίες, φυσικές ή τεχνητές, που επιδεικνύουν σημαντική διαδερμική απορρόφηση.
Βιταμίνη Β3 και τριχοθυλάκιο
Η δράση της βιταμίνης B3 στα μαλλιά είναι έμμεση και πιθανόν να σχετίζεται με την αγγειοδιασταλτική δράση που έχει στα αγγεία του δέρματος, ενώ το αμινοξύ Τρυπτοφάνη είναι δομικό στοιχείο της μελανίνης των τριχών. Μελέτη των Draelos et al. το 2005 σε γυναίκες με FPHL,40 υπό τοπική αγωγή με Nicotinamide και 20 σε placebo, έδειξε σημαντική αποτελεσματικότητα της ουσίας στην αύξηση της τριχοφυΐας κατά τη διάρκεια 6 μηνών. Δεν υπάρχει καμία άλλη δημοσίευση για τη δράση της βιταμίνης B3 στα τριχοθυλάκια, ενώ και η συγκεκριμένη μελέτη έχει σημαντικές μεθοδολογικές ελλείψεις. Δημοσίευση των Davis et al. το 2012 αναφέρει πως προϊόν που περιείχε caffeine, niacinamide, panthenol, dimethicone και ένα ακρυλικό πολυμερές (CNPDA) βελτίωσε την εικόνα της αραίωσης αυξάνοντας τη διάμετρο των τριχών κατά 2-5μm και την τριχική μάζα κατά 10%, δρώντας όμως στο τριχικό στέλεχος και όχι στο τριχοθυλάκιο, πιθανότατα με το ακρυλικό πολυμερές να «προσθέτει» στρώσεις στις τρίχες.
Η τοπική χρήση Niacin στο τριχωτό προκαλεί όμως και την έκκριση προσταγλανδίνης PGD2 από τα μακροφάγα κύτταρα του δέρματος. Σύμφωνα με τη σημαντική δημοσίευση των Garza et al. (2012), οι οποίοι ανήκουν στην ερευνητική ομάδα του Cotsarelis, το PGD2 αποτελεί ίσως το σημαντικότερο χημικό μόριο που σχετίζεται με την εμφάνιση ανδρογενετικής αλωπεκίας και την είσοδο του τριχοθυλακίου στο καταγενές στάδιο. Πιθανόν λοιπόν η δράση της Vit B3 στα τριχοθυλάκια ατόμων με ανδρογενετική αλωπεκία τελικά να είναι αρνητική.
Πηγές στα τρόφιμα
Η ελεύθερη μορφή της βιταμίνης B3 είναι η πιο αφομοιώσιμη από το ανθρώπινο σώμα και τροφές που την περιέχουν σε αυτή τη μορφή είναι το συκώτι, τα ψάρια και τα πουλερικά, ενώ η δεσμευμένη μορφή της που εμφανίζει 30% απορρόφηση από το ανθρώπινο γαστρεντερικό σύστημα υπάρχει στα δημητριακά και στα φασόλια. Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να συνθέσει βιταμίνη B3 από Τρυπτοφάνη και μάλιστα υπολογίζεται ότι το 50% των ημερήσιων αναγκών σε βιταμίνη B3 παρέχονται με αυτόν το μηχανισμό. Επειδή η βιομηχανική επεξεργασία των τροφών μειώνει την περιεκτικότητά τους σε βιταμίνη B3, συχνά το αλεύρι και τα παράγωγά του ενισχύονται τεχνητά με βιταμίνη B3.
Απαιτήσεις
Η Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (RDA) βιταμίνης B3 για ενήλικο άνδρα είναι 20mg, η επαρκής πρόσληψη (AI) είναι 12mg (1.650IU) και το ανώτερο ανεκτό επίπεδο πρόσληψης (UL) είναι 35mg.
Αβιταμίνωση βιταμίνης B3
Στη σύγχρονη εποχή και στις ανεπτυγμένες χώρες, αβιταμίνωση βιταμίνης B3 εμφανίζεται πλέον μόνο ως ήπια ένδεια βιταμίνης B3, με απώλεια όρεξης, αίσθημα κόπωσης, μελάγχρωση δέρματος και έλκη βλεννογόνων. Η σοβαρή έλλειψη βιταμίνης B3 παρουσιάζεται με τη μορφή της κλασικής πελλάγρας, ασθένειας που περιγράφηκε από τον Casal το 1735 και που παρέμεινε επίκαιρη έως και τις αρχές του 20ου αι., όταν ακόμα το καλαμπόκι αποτελούσε την κύρια διατροφή των οικονομικά αδύναμων στρωμάτων. Η περιεκτικότητα του καλαμποκιού σε Vit B3, αλλά και σε Τρυπτοφάνη είναι μικρή και βρίσκεται σε μορφή μη απορροφήσιμη από το ανθρώπινο σώμα και μόνο η αλκαλική υδρόλυση την καθιστά απορροφήσιμη από το έντερο. Στο Μεξικό που ξέπλεναν το καλαμπόκι με ασβεστόνερο, τα περιστατικά πελλάγρας ήταν σπανιότατα, αντίθετα με τις υπόλοιπες περιοχές που δεν είχε διαδοθεί αυτή η πρακτική. Η πελλάγρα εμφανίζεται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, σε οικονομικούς μετανάστες στις αναπτυγμένες χώρες, σε αλκοολικούς ή σε άτομα με σοβαρές διατροφικές διαταραχές και συγκεκριμένα σε ασθενείς με δυσαπορρόφηση Τρυπτοφάνης (Hartnup’s disease), σε άτομα υπό αγωγή με isoniazid ή σε πάσχοντες από καρκινοειδές σύνδρομο.
Τα κυριότερα σημεία της είναι τα λεγόμενα τρία D (dermatitis, diarrhea, dementia), δηλαδή δερματικές αλλοιώσεις, διάρροια και έμετος, αλλά και νευρολογικές εκδηλώσεις (άνοια) και το 4ο D είναι ο θάνατος (death). Η εμφάνιση κλινικής πελλάγρας απαιτεί την ένδεια όχι μόνο της βιταμίνης B3 αλλά και της Τρυπτοφάνης ή των βιταμινών B6 και Β1 και το 77-97% των ασθενών έχουν τυπικές κλινικές δερματικές εκδηλώσεις στις ράχες των χεριών.
Αντίθετα με την κλινική πελλάγρα που είναι πολύ σπάνια, πολύ πιο συχνή και επικίνδυνη είναι η υπερβιταμίνωση βιταμίνης B3 που παρουσιάζεται σε άτομα που λαμβάνουν πολύ μεγάλες δόσεις βιταμίνης B3, 3-9gr ημερησίως, για τη μείωση της χοληστερίνης. Σε τέτοιους ασθενείς έχουν εμφανιστεί σοβαρά περιστατικά ηπατίτιδας.
Υπερβιταμίνωση βιταμίνης B3
Η εμφάνιση δερματικής έξαψης (flushing) είναι το πρώτο ενδεικτικό σημείο υπερδοσολογίας ή ευαισθησίας στη βιταμίνη B3 και έχει βρεθεί να εμφανίζεται σε δόσεις >35mg. Για το λόγο αυτό η μέγιστη ημερήσια ανεκτή δοσολογία για ενήλικο άνδρα έχει ορισθεί στα 35mg. Εντούτοις, δόσεις μέχρι 100mg είναι ανεκτές, ενώ ακόμα μεγαλύτερες δόσεις μπορούν να ληφθούν χωρίς την εμφάνιση έξαψης, αν γίνει ταυτόχρονη λήψη Chromium 200mgr.
Γενικά, η λήψη συμπληρώματος βιταμίνης B3 από το στόμα είναι πολύ ασφαλής, ακόμα και σε δόσεις 2g, ενώ τα περιστατικά υπερβιταμίνωση περιορίζονται σε ασθενείς που βρίσκονται σε αγωγή για υπερχοληστεριναιμία. Οι συνήθεις δόσεις συμπληρωματικής βιταμίνης B3 είναι της τάξεως των 50-100mg και δεν προκαλούν συμπτώματα. Αν, όμως, η δόση που λαμβάνει κανείς υπερβεί τα ανεκτά για αυτόν όρια, τότε εμφανίζεται δερματική έξαψη εντός 1 ώρας συνήθως και η διακοπή της λήψης βιταμίνης B3 έχει ανακουφιστική δράση εντός 24 ωρών. Η λήψη Aspirin είναι χρήσιμη αν εμφανισθεί έξαψη, αφού εξουδετερώνει τις προσταγλανδίνες. Η βιταμίνη B3, ακόμα και σε υψηλές δόσεις, δεν έχει βρεθεί να είναι καρκινογόνος, τερατογόνος ή μεταλλαξιογόνος.
ΣΥΝΟΨΗ:
Αβιταμίνωση βιταμίνης B3 με τη μορφή πελλάγρας είναι αξιοπερίεργο περιστατικό και ελάχιστοι σύγχρονοι Δερματολόγοι στο Δυτικό κόσμο έχουν δει πελλάγρα με τα μάτια τους. Η per os λήψη της βιταμίνης B3 δεν έχει αποδειχθεί να έχει κάποια θετική επίδραση στην ΑΑ. Η τοπική χορήγηση βιταμίνης B3 πιθανόν να αυξάνει την παραγωγή PGD2 στα τριχοθυλάκια με ανδρογενετική αλωπεκία. Συνεπώς, καλλυντικά, σαμπουάν και λοσιόν που περιέχουν βιταμίνη B3 πιθανόν να επιδεινώνουν την ανδρογενετική αλωπεκία ή τη τριχόπτωση παρά να τη βελτιώνουν!
Πηγή: Αναστασάκης Κων/νος MD, PhD, “Ανδρογενετική Αλωπεκία απο το Α έως το Ω”, Συμπλήρωματα Διατροφής και Ανδρογενετική Αλωπεκία σελ. 365-367, Β’ Έκδοση, Εκδόσεις Ζεβελεκάκη, Αθήνα 2017
