ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ:
‣ Βιταμίνη A, η δράση της στο δέρμα είναι ισχυρά αναπλαστική, προάγει την κυτταρική διαφοροποίηση και δρα ρυθμιστικά στους σμηγματογόνους αδένες
‣ Αβιταμίνωση βιταμίνης A είναι συχνή σε αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά σπάνια σε αναπτυγμένες. Η υπερβιταμίνωση από βιταμίνη A είναι σαφώς συνηθέστερη και οφείλεται κυρίως σε υπερβολική κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής που την περιέχουν
‣ Τα κοινά καλλυντικά περιέχουν τις ουσίες Retinol και Retinyl Palmitate που πρέπει να μεταβολιστούν σε retinoic acid στο δέρμα για να γίνουν βιολογικά ενεργές, μετατροπή που δεν είναι βέβαιο ότι συμβαίνει εκτενώς
‣ Η θετική δράση του retinoic acid στο τριχοθυλάκιο είναι γνωστή αλλά έχει περιορισμούς.
Η βιταμίνη A είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη με ευρύ φάσμα δράσης, καθότι ρυθμίζει πολλές και ουσιαστικές λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήδη γνώριζαν πως η κατανάλωση συκωτιού μπορούσε να θεραπεύσει προβλήματα όρασης, αλλά η υπεύθυνη ουσία, η βιταμίνη A, ανακαλύφθηκε μόλις το 1922 από τον Mori. Η βιταμίνη A εμφανίζεται στη φύση σε διάφορες χημικές μορφές (αλκοόλη, αλδεΰδη, οξύ), με τη ρετινόλη (αλκοόλη) να είναι η πιο συνηθισμένη και πιο δραστική μορφή της. Η βιταμίνη A από ζωικές πηγές βρίσκεται στη μορφή των ρετινοϊκών εστέρων, ενώ η φυτικής προέλευσης βιταμίνη A είναι υπό τη μορφή της ρετινάλης (2 μόρια αλδεΰδης που δημιουργούν ένα μόριο β-carotene). Τέλος, η βιταμίνη A από μεικτές πηγές είναι στη μορφή της ρετινόλης. Στο ανθρώπινο σώμα η βιταμίνη A κυκλοφορεί υπό τη χημική μορφή του retinyl ester, αποθηκεύεται κυρίως στο ήπαρ (50-90%) και μεταφέρεται ταχέως από τα αστεροειδή ηπατικά κύτταρα (stellate cells).
Βιταμίνη A & δράσεις
Η βιταμίνη A είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξη του σώματος και τη φυσιολογική λειτουργία των ματιών, του δέρματος, των γονάδων και του ανοσοποιητικού. Η βιταμίνη A είναι απαραίτητη για τις λειτουργίες των βλεννογόνων του αναπνευστικού, ουροποιητικού και γαστρεντερικού συστήματος, για τη σύνθεση ορμονών, ενώ καθοριστική είναι η σημασία της στην κυτταρική διαίρεση και διαφοροποίηση. Επίσης, συμβάλλει στη διατήρηση της ακεραιότητας του δέρματος, ενώ τα ρετινοειδή είναι απαραίτητα για την οξύτητα της όρασης, κυρίως σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού.
Η βιταμίνη A δρα ρυθμιστικά στο ανοσοποιητικό σύστημα, υποβοηθώντας τα λεμφοκύτταρα και τα λευκά αιμοσφαίρια στην καταπολέμηση των βακτηριδιακών και ιογενών λοιμώξεων. Τέλος, έχει βρεθεί να έχει σημαντικές in vivo προ-οξειδωτικές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες αλλά και να αναστέλλει την καρκινογένεση in vitro και in vivo.
Η δράση που ασκεί η βιταμίνη A στη γονιδιακή έκφραση επιτελείται μέσω των πρωτεϊνικών κινασών και των tRNA synthases. Η δράση της βιταμίνης A στο δέρμα είναι ισχυρά αναπλαστική, προάγει την κυτταρική διαφοροποίηση των επιδερμικών και μεσεγχυματικών κυττάρων, ενώ επίσης δρα ρυθμιστικά και στην ποιότητα και ποσότητα του εκκρίματος των σμηγματογόνων αδένων.
Βιταμίνη Α και πηγές στα τρόφιμα
Μεγάλες ποσότητες βιταμίνης A βρίσκονται σε όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα, στο κρέας και κυρίως στο συκώτι και στα νεφρά, όπως και στα ιχθυέλαια και στα αβγά, ενώ τα καροτενοειδή, που είναι πρόδρομα μόρια της Vit A, βρίσκονται στα καρότα, στην κολοκύθα και σε όλα τα σκουρόχρωμα λαχανικά (π.χ. σπανάκι). Δυστυχώς οι περισσότερες τροφές ζωικής προέλευσης που περιέχουν μεγάλες ποσότητες από βιταμίνη A έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε λιπαρά.
Απαιτήσεις
H βιταμίνη A συνήθως μετράται σε μονάδες ΙU (International Units) ή σε Retinol Activity Equivalents (RAE), ενώ η αντιστοιχία σε μονάδες βάρους είναι 1μg=1 RAE=3.3IU. Η Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (RDA) για ενήλικο άνδρα είναι 3.000ΙU ή 900μg, η επαρκής πρόσληψη (AI) είναι 500μg (1.650IU) και το ανώτερο ανεκτό επίπεδο πρόσληψης (UL) είναι 3.000μg (10.000IU).
Αβιταμίνωση από τη βιταμίνη A
Τα επίπεδα βιταμίνης A στον ορό δεν αντικατοπτρίζουν τα συνολικά επίπεδα βιταμίνης A στο σώμα και ασθενείς με υπερβιταμίνωση Α μπορεί να εμφανιστούν με χαμηλά, φυσιολογικά ή και υψηλά επίπεδα βιταμίνης A στον ορό. Αβιταμίνωση βιταμίνης A είναι συχνή σε αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά σπάνια σε αναπτυγμένες. Το ήπαρ, που είναι και η κύρια αποθήκη της βιταμίνης A, μπορεί να αποθηκεύσει αρκετή βιταμίνη A για τις ανάγκες ≈12 μηνών ενός ενηλίκου, ενώ πολύ σπάνια η συνήθης Δυτική δίαιτα δε θα καλύψει τις ημερήσιες απαιτήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι 100g μαγειρεμένο μοσχαρίσιο συκώτι περιέχει 6 φορές τη συνιστώμενη ημερήσια δόση, ενώ ένα μεγάλο καρότο περιέχει 4 φορές τη συνιστώμενη ημερήσια δόση καροτενοειδών. Εντούτοις, τα άτομα που ακολουθούν εξαντλητικές δίαιτες και οι αυστηρά χορτοφάγοι (vegans) μπορεί σπάνια να εμφανίσουν συμπτώματα και σημεία αβιταμίνωσης βιταμίνης A, όπως μειωμένη οπτική οξύτητα, ξηρότητα βλεννογόνων και συχνές αναπνευστικές λοιμώξεις. Άλλες αιτίες αβιταμίνωσης βιταμίνης A είναι η χρόνια διάρροια και η εντερική δυσαπορρόφηση των λιπαρών οξέων, όπως και ο χρόνιος αλκοολισμός που εξαντλεί τα επίπεδα βιταμίνης Α από το ήπαρ.
Υπερβιταμίνωση από τη βιταμίνη A
Υπερβιταμίνωση Α εμφανίζεται όταν οι αποθηκευτικές ικανότητες του ήπατος υπερκαλύπτονται και η retinol-binding protein στο πλάσμα κορέννυται. Η υπερβιταμίνωση βιταμίνης A είναι σαφώς συνηθέστερη από την αβιταμίνωση βιταμίνης A και οφείλεται σε υπερβολική κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής ή τροφών πλούσιων σε βιταμίνη Α. Η χρόνια λήψη συμπληρωμάτων διατροφής βιταμίνης A ακόμα και όταν δεν είναι αρκετή για να προκαλέσει τοξική υπερβιταμίνωση, έχει σχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο για οστεοπόρωση, ιστολογικές αλλοιώσεις στο ήπαρ και συγγενείς ανωμαλίες στα έμβρυα. Τα συνήθη συμπτώματα οξείας υπερβιταμίνωσης βιταμίνης A είναι ναυτία, πονοκέφαλος, ζάλη και θολή όραση, ενώ συχνά εμφανίζεται ο ασθενής με κίτρινη-πορτοκαλί χρώση του δέρματος.
Στη σύγχρονη Ιατρική είναι γνωστό το «παράδοξο για τη βιταμίνη A», ότι, δηλαδή, ενώ είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των εμβρύων των θηλαστικών και του ανθρώπου, ταυτόχρονα η κατάχρηση ρετινοειδών από τις εγκύους μπορεί να οδηγήσει σε τερατογενέσεις. Επίσης, ενώ η χορήγηση της βιταμίνης Α έχει μειώσει σε μεγάλο βαθμό τη θνησιμότητα υποσιτιζόμενων παιδιών, από την άλλη σχετίζεται με ανοσοποιητικές διαταραχές σε υγιή παιδιά.
Τοπική χρήση της βιταμίνης A
Η βιταμίνη A χρησιμοποιείται σε προϊόντα αντιγήρανσης, καθότι πολλές εκτενείς, διπλές-τυφλές μελέτες έχουν αποδείξει πέραν αμφιβολίας τη δράση του ρετινοϊκού οξέος ενάντια στη φωτογήρανση. Επειδή, όμως, το ρετινοϊκό οξύ αποτελεί φαρμακευτική ουσία και σε πολλές χώρες χορηγείται μόνο κατόπιν ιατρικής συνταγής, τα περισσότερα καλλυντικά σκευάσματα περιέχουν τα παράγωγα Retinol και Retinyl Palmitate. Οι μορφές αυτές δεν είναι βιολογικά ενεργές και πρέπει πρώτα να μεταβολιστούν σε retinoic acid στο δέρμα. Η retinol είναι 20 φορές πιο αδύναμη από το retinoic acid, ενώ αποδείξεις για τη δράση της Retinyl Palmitate είναι μη αξιολογήσιμες. Κατά πόσο η μετατροπή αυτή συμβαίνει σε επαρκή επίπεδα προκειμένου να προκαλέσει εμφανές κλινικό αποτέλεσμα δεν έχει ακόμα αποδειχθεί πλήρως σε in vivo μελέτες.
Βιταμίνη A και τριχόπτωση
Καθότι η retinol τοπικά έχει την ιδιότητα να αντιστρέφει τη μείωση της παραγωγής κολλαγόνου και την αύξηση των metalloproteinases της θεμέλιας ουσίας του δέρματος που προκαλούνται από τη δράση της ηλιακής ακτινοβολίας, πιθανόν να έχει κάποια θετική επίδραση στην ανδρογενετική αλωπεκία. Εντούτοις πρέπει να σημειωθεί πως, αντίθετα, έχει επιβεβαιωθεί η σχέση μεταξύ υπερβολικής πρόσληψης βιταμίνης Α και για την τριχόπτωση.
Τέλος, σύμφωνα με την επικαιροποιημένη μεταανάλυση (2012) των Bjelakovic et al. υπό την αιγίδα της Cochrane Database που συνολικά συμπεριέλαβε 72 τυχαιοποιημένες μελέτες με συνολικά 296.707 συμμετέχοντες βρέθηκε πως η χρόνια λήψη β-carotene, που αποτελεί πρόδρομο μόριο της Vit A, αύξησε τη θνησιμότητα από 11,1% σε 13,8% σε υγιή άτομα και σε πάσχοντες από διάφορες ασθένειες (νόσους πεπτικού, καρδιαγγειακού, νευρικού, οφθαλμών, δέρματος, ρευματοειδείς, νεφρικές και ενδοκρινολογικές νόσους). Συνεπώς, η λήψη β-καροτένιου και πιθανόν βιταμίνης Α per os δεν είναι άμοιρη συνεπειών.
ΣΥΝΟΨΗ:
Η per os λήψη της βιταμίνης A δεν έχει καμία θετική επίδραση στην ανδρογενετικής αλωπεκίας και η υπερβολική πρόσληψη βιταμίνης A μπορεί να προκαλέσει telogen effluvium. Η λήψη β-καροτένιου και πιθανόν της βιταμίνης Α αυξάνει την πιθανότητα για κάποιους καρκίνους.
Πηγή: Αναστασάκης Κων/νος MD, PhD, “Ανδρογενετική Αλωπεκία από το Α έως το Ω”, Συμπλήρωματα Διατροφής και Ανδρογενετική Αλωπεκία σελ. 362-364, Β’ Έκδοση, Εκδόσεις Ζεβελεκάκη, Αθήνα 2017
